Ubezwłasnowolnienie i jego konsekwencje

W kolejnym artykule z cyklu Masz do tego PRAWO sędzia Genowefa Pietraszewska wyjaśnia, czym jest ubezwłasnowolnienie, a także kiedy można się o nie starać.

Ubezwłasnowolnienie jest instytucją określoną w kodeksie cywilnym w art. 13 i następnych. Potocznie wywołuje negatywne skojarzenia z pozbawieniem osoby możliwości decydowania o własnej sytuacji. Słusznie i niesłusznie. Literatura czy media podsuwają bowiem obrazy osób podstępnie ubezwłasnowolnionych, umieszczanych w placówkach opiekuńczych wbrew potrzebie i zgodzie tej osoby, i pozbawianych przez opiekunów majątku.

To prawda, że osoba ubezwłasnowolniona pozbawiona jest możliwości samodzielnego zarządzania np. swoim majątkiem. Jednak instytucja opieki prawnej jest skonstruowana w sposób uniemożliwiający opiekunowi prawnemu podejmowania istotnych decyzji dotyczących osoby czy majątku bez zgody sądu opiekuńczego. Sąd przed podjęciem decyzji o wyrażeniu zgody co do np. sprzedaży mieszkania czy umieszczenia podopiecznego (ubezwłasnowolnionego) w domu pomocy społecznej zobowiązany jest zbadać, czy decyzja ta będzie zgodna z jego dobrem i w miarę możliwości poznać jego stanowisko w tej sprawie. Opiekun w sprawowaniu opieki podlega kontroli sądu rodzinnego, ma obowiązek składać cyklicznie sprawozdania o sytuacji osobistej, zdrowotnej i majątkowej podopiecznego.

Przeczytaj również: Dorosłe Dzieci Alkoholików – kim są i czy mogą poddać się psychoterapii?

Kiedy można starać się o ubezwłasnowolnienie?

Reklama

Najważniejsze jest to, że podstawę ubezwłasnowolnienia stanowi dobro osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. Dotyczy ona osób, które z różnych względów nie są w stanie samodzielnie prowadzić swoich spraw i potrzebują w tym zakresie pomocy. Kodeks cywilny nie zawiera katalogu przesłanek wskazujących na potrzebę ubezwłasnowolnienia. Przyczyny bywają różne: przebyty wylew powodujący brak możliwości nawiązywania kontaktu z otoczeniem i prowadzenia swoich spraw, utrzymujący się jakiś czas stan śpiączki pacjenta, przewlekła choroba np. Alzheimera, w szczególności psychiczna, utrudniająca czy uniemożliwiająca samodzielne funkcjonowanie i decydowanie o swoich sprawach. Potrzeba ubezwłasnowolnienia często wynika z potrzeby podjęcia ważnych dla takiej osoby decyzji np. zgody na planowany zabieg operacyjny, starań o świadczenia rentowe.

Istotne jest, że o potrzebie ubezwłasnowolnienia nie decyduje sam fakt choroby np. psychicznej, ponieważ wiele leczących się osób dobrze funkcjonuje w życiu mimo choroby. Jeśli nie mają problemów z prowadzeniem własnych spraw, nie ma przesłanek ubezwłasnowolnienia. Ważne jest, że postanowienie sądu o ubezwłasnowolnieniu może zostać zmienione lub uchylone z powodu zmiany stanu zdrowia, np. powrotu do zdrowia umożliwiającego samodzielne prowadzenie swoich spraw lub wprowadzenia w miejsce ubezwłasnowolnienia całkowitego – innej formy ubezwłasnowolnienia, częściowego.

Reklama

Przed sądem I instancji

Postępowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie toczy się przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, z udziałem prokuratora. Wnioskodawcą może być osoba bliska lub prokurator. Osoba mająca być ubezwłasnowolnioną jest uczestnikiem postępowania. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego przewidują konieczność uzasadnienia wniosku i załączenie opinii lekarskich potwierdzających potrzebę wydania takiej decyzji przed sąd. Niezależnie od powyższego, w toku postępowania sąd zarządza badanie uczestnika przez biegłych lekarzy neurologów czy psychiatrów. Uczestnik postępowania, który ma być ubezwłasnowolniony, również może składać wnioski dowodowe i korzystać z pomocy pełnomocnika ustanowionego przez sąd.
Od postanowienia sądu okręgowego przysługuje środek odwoławczy – apelacja do sądu apelacyjnego. Bliższe informacje dotyczące formy wniosku, potrzebnych dokumentów można uzyskać np. w sądowych biurach obsługi interesanta.

Reklama

Opiekun osoby ubezwłasnowolnionej

Gdy orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu uprawomocni się, sąd okręgowy przesyła jego odpis do właściwego według miejsca zamieszkania ubezwłasnowolnionego sądu rodzinnego celem ustanowienia dla niego opiekuna prawnego. W pierwszej kolejności do tej funkcji powoływane są osoby bliskie ubezwłasnowolnionego. Jeśli ich brak lub nie mogą się tego podjąć, sąd zwraca się do instytucji opiekuńczych czy społecznych o wskazanie kandydata na opiekuna. W sytuacjach, gdy opieki podejmuje się osoba niebędąca „zobowiązana” z punktu widzenia zasad współżycia społecznego np. małżonek czy dziecko, na mocy stosownych przepisów na jej wniosek przysługuje jej wynagrodzenie. Jest ono wypłacane z majątku podopiecznego lub ze środków pomocy społecznej, jeśli podopieczny majątku nie posiada. Może być wypłacane cyklicznie lub jednorazowo na zakończenie opieki.

Według obecnego stanu prawnego osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie posiada praw wyborczych ani zdolności do czynności prawnych. Automatycznie ustaje jej władza rodzicielska nad małoletnimi dziećmi – przejmuje ją w całości drugi rodzic lub, w razie jego braku, również dla dzieci ustanawia się opiekę prawną. Ustaje wspólność majątkowa w małżeństwie. W przypadku osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jej sytuacja prawna przypomina sytuację małoletniego w wieku 13 do 18 lat, gdy posiada on jedynie częściową zdolność do czynności prawnych.
Toczą się prace nad zmianą przepisów dotyczących ubezwłasnowolnienia, zmierzające do wyłonienia kilku kategorii ubezwłasnowolnienia z przypisanymi im uprawnieniami w zależności od sytuacji zdrowotnej i możliwości kierowania swoimi sprawami osoby ubezwłasnowolnionej.

Przeczytaj również:
✔ Alimenty na rzecz byłego małżonka
✔ Alimenty na wnuki i od dorosłych dzieci
✔ PRAWO: Kontakty dziadków z wnukami

Zapisz się do Newslettera Gazety Senior, a otrzymasz na swój adres e-mailowy zbiór najciekawszych artykułów publikowanych w serwisie GazetaSenior.pl Zapisz się do Newslettera