Jak uchronić serce, nerki i metabolizm przed błędnym kołem chorób? Rozmowa z dr n. o zdrowiu Beatą Stepanow
Rozmawiamy o szeroko występującym problemie – dane wskazują, że nawet 70% dorosłych Polek i Polaków może zmagać się ze schorzeniami w obszarze CRM (ang. cardio-renal-metabolic), a wciąż jest to mało znany problem zdrowotny. Co to jest CRM? Komu grożą schorzenia CRM? Jak się przed nimi ustrzec? Na nasze pytania odpowiada dr n. o zdrowiu. Beata Stepanow, prezeska Stowarzyszenia Edukacji Diabetologicznej, która prowadzi zdrowotne warsztaty dla seniorów na temat zespołu CRM.
Materiał reklamowy kampanii edukacyjnej „ZA GŁOSEM SERCA”
Więcej aktualnych informacji znajdziesz na stronie głównej GazetaSenior.pl
Pani Doktor, zespół sercowo-nerkowo-metaboliczny (CRM)…opracowania angielskojęzyczne określają go jako cardiovascular-kidney-metabolic syndrome, w skrócie CKM, co nam w Polsce może kojarzyć się z karabinem maszynowym. Niestety, to dość trafne skojarzenie, bo CRM dosłownie może zabić. Proszę wyjaśnić naszym seniorom, co to za schorzenie.
dr n. o zdrowiu Beata Stepanow: W Polsce używamy skrótu CRM zamiast CKM, tłumacząc nazwę jako zespół sercowo-nerkowo-metaboliczny (cardio-renal-metabolic syndrome). W edukacji zdrowotnej unikamy jednak słów takich jak „walka” czy „zabijanie”. Tego typu określenia mogą paraliżować odbiorców i wprowadzać poczucie bezsilności wobec choroby. Wolę podkreślać, że w rzeczywistości możemy zapobiegać rozwojowi CRM i jego konsekwencjom.
CRM to zespół zaburzeń, w którym niewydolny układ sercowo-naczyniowy, chore nerki i zaburzone czynniki metaboliczne wzajemnie na siebie oddziałują, powodując wzajemne uszkodzenia narządów i powikłania. Termin CRM jest stosunkowo nowy, jednak współzależność takich chorób jak otyłość, cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe (w tym zawał serca czy udar mózgu) oraz schorzenia nerek są znane od lat. Mechanizmy leżące u podstaw tych chorób wzajemnie na siebie wpływają i napędzają się. Mówiąc wprost, jedna choroba przyczynia się do rozwoju kolejnej. Miliony Polaków zmagają się z chorobami serca, nerek, cukrzycą i otyłością, często nierozpoznanymi. Wczesna diagnoza i profilaktyka mogą zmniejszyć negatywne skutki CRM.
Często pierwszym krokiem w rozwoju tego błędnego koła CRM jest diagnoza otyłości lub cukrzycy typu 2. Dlaczego cukrzyca sieje takie spustoszenie w organizmie?
Przyczyną CRM jest najczęściej nadmiar i nieprawidłowe działanie tkanki tłuszczowej, co powoduje przewlekły stan zapalny w organizmie sprzyjający nadciśnieniu tętniczemu, cukrzycy typu 2 i miażdżycy. Wszystko to rozwija się w ukryciu, początkowo nie dając wyraźnych objawów.
Cukrzyca typu 2 bywa nazywana „cichym zabójcą” lub „współczesnym koniem trojańskim”. Dlaczego? Nieprawidłowy poziom glukozy we krwi nie boli, co utrudnia wczesne rozpoznanie. Niestety, stan przedcukrzycowy jest często bagatelizowany przez pacjentów, mimo że otyłość, zwłaszcza z towarzyszącą jej insulinoopornością, może prowadzić do stłuszczenia wątroby. Ta z kolei jest powiązana z zaburzeniami metabolicznymi. W efekcie przewlekły stan zapalny traktuje naczynia krwionośne jak pole bitwy. Odwołam się teraz do porównania z „karabinem maszynowym”. Dochodzi do reakcji łańcuchowej. Proces zapalny przyspiesza rozwój miażdżycy, prowadzi do uszkodzenia mięśnia sercowego, stwardnienia kłębuszków nerkowych, zapalenia kanalików nerkowych oraz zwłóknienia miąższu nerek. To wszystko przyczynia się do rozwoju zespołu metabolicznego, który – jak „karabin maszynowy” – jeńców nie bierze.
Czy możemy temu zapobiec?
Tak, choć jest to wyzwanie dla całego zespołu terapeutycznego, w którym najważniejszy jest pacjent.
Czujność jest kluczowa – choroby nerek, cukrzyca, niewydolność serca nie bolą. Jakie mogą być pierwsze zauważalne symptomy, których nie powinniśmy ignorować?
Nie jest łatwo jednoznacznie wskazać na pierwsze objawy CRM, choć zazwyczaj, któryś z narządów jako pierwszy daje o sobie znać. Jeśli pacjentka lub pacjent zgłasza się z objawami cukrzycy, powinniśmy automatycznie poszukać chorób nerek i serca. Podobnie, gdy pacjent trafi do kardiologa, ten powinien zwrócić uwagę na możliwość występowania cukrzycy i schorzeń nerek. To samo dotyczy nefrologów, choć do nefrologów pacjenci trafiają – niestety – najpóźniej, już z istotnymi powikłaniami nerkowymi.
Czujność na pierwsze objawy wymaga podejścia holistycznego i uważności na sygnały wysyłane przez organizm – niezwykle inteligentny, ale nie niezniszczalny. Objawy, które wymagają natychmiastowej interwencji to m.in. wzmożona potliwość, zaburzenia widzenia, częste oddawanie moczu, zawroty głowy, brak energii, zmęczenie, obniżenie masy ciała, zwiększone pragnienie, ale prawda jest taka, że często choroby te rozwijają się bezobjawowo. Dlatego tak ważne jest, by raz w roku zrobić badania profilaktyczne i wykryć potencjalne problemy i podjąć odpowiednie działania, zanim dojdzie do poważnych powikłań.
Diagnoza we wczesnym stadium daje większe szanse na opóźnienie powikłań i na wydłużenie życia. Jakie badania powinno się wykonywać regularnie i kto jest w grupie ryzyka?
Istnieją czynniki ryzyka, na które każdy może zwrócić uwagę. Na początek polecam wykonanie prostego testu pytań „SEDRISK – Test ryzyka stanu przedcukrzycowego / cukrzycy typu 2” [do bezpłatnego pobrania TUTAJ]
Jeśli wystąpi u nas przynajmniej jeden z czynników ryzyka, zaleca się: dwukrotne badanie stężenia glukozy na czczo w laboratorium; doustny test tolerancji glukozy, jeśli nie ma przeciwwskazań; oznaczenie wskaźnika HbA1c tj. hemoglobiny glikowanej. Dodatkowo warto mierzyć ciśnienie tętnicze krwi, wykonać badanie EKG serca, oznaczyć lipidogram, sprawdzić wskaźniki funkcjonowania nerek w badaniu krwi oraz albuminę/kreatyninę w moczu.
Wyniki te należy omówić z lekarzem prowadzącym. Do wizyty warto się przygotować, ponieważ czas konsultacji jest ograniczony, a zalecenia nie zawsze są w pełni zrozumiałe. Dobrze jest zaprosić bliską osobę, która wesprze nas podczas wizyty. Wspólnie z lekarzem należy zastanowić się, jak wdrożyć zasady dobrostanu po opuszczeniu gabinetu.
Co rozumie Pani Doktor pod pojęciem: dobrostan?
Dobrostan to zdrowie, komfort psychiczny, radzenie sobie z emocjami, poczucie sensu i więzi społecznej. Wyobraźmy sobie samochód: silnik działa świetnie, skrzynia biegów też, ale mamy problem z hamulcami. Nieważne, jak dobrze działa silnik – bez hamulców jazda jest niemożliwa. Tak samo jest z dobrostanem – problemy w jednym obszarze życia mogą zaburzać funkcjonowanie całego organizmu.
Aktywność fizyczna, zasady zdrowego żywienia i higieniczny tryb życia to tematy, które są poruszane od zawsze. Niestety, człowiek jest z natury leniwy i często uświadamia sobie ich wagę, dopiero gdy pojawi się choroba. Wówczas wkraczamy na drugi poziom profilaktyki – zapobieganie powikłaniom.
Jak obecnie leczy się zespół CRM?
Kluczowa jest koordynacja i kompleksowe podejście. W Polsce realizuje się programy, które przynoszą pozytywne efekty. Jednak brak współpracy utrudnia skuteczną pomoc. Tradycyjny system opieki zdrowotnej często nie odpowiada potrzebom osób z chorobami przewlekłymi i wielochorobowością. Dlatego niezbędne są działania profilaktyczne i promowanie zdrowego stylu życia już od młodych lat.
Pacjenci z niewydolnością serca mogą dziś korzystać z dodatkowego wsparcia, np. bezpłatnej aplikacji na telefon „DlaSerca”. Czy jako specjalista uważa Pani, że takie rozwiązanie to realna pomoc czy jedynie gadżet?
Mimo że internet jest szybko rozwijającym się źródłem informacji, przeciętny pacjent nie potrafi dotrzeć do wartościowych treści na temat opieki zdrowotnej. Stąd warto edukować pacjentów w kwestii dostępnych narzędzi, które wspierają terapię. Dotyczy to szczególnie smartfonów, które stały się integralnym elementem życia codziennego, także seniorów.
Aplikacja, taka jak „DlaSerca”, może pełnić funkcję prywatnego asystenta pacjenta – to więcej niż tradycyjny notes, a dodatkowo pozwala na uwolnienie myśli od analizowania danych. Każdego dnia użytkownik może wprowadzać informacje dotyczące samopoczucia, takie jak nastrój, jakość snu i nasilenie objawów, przypisując im jeden z pięciu symboli. Możliwe jest również zapisanie parametrów ciśnienia tętniczego krwi, tętna i masy ciała. Dodatkowo aplikacja rejestruje zapisy aktywności fizycznej, poziomu stresu czy pominięcia dawki leków. Wprowadzone dane mogą stać się podczas wizyty lekarskiej cennym drogowskazem. Dzięki tym zapiskom i czytelnym wykresom pacjent z lekarzem i pielęgniarką mogą prześledzić zmiany w kluczowych parametrach zdrowotnych, co ułatwia wyciąganie wniosków i wyznaczanie celów terapii na przyszłość.
Aplikacja daje pacjentkom i pacjentowi dostęp do informacji opartych na dowodach naukowych, przygotowanych przez ekspertów. Co więcej, aplikacja oferuje wsparcie społeczne. Użytkownicy mogą dzielić się swoimi doświadczeniami oraz wymieniać wskazówkami z innymi użytkownikami.
