„Lek pochodzenia naturalnego”. Czy to panaceum na schorzenia seniorów?
Obecnie notujemy ogromne zainteresowanie roślinami leczniczymi i ich właściwościami prozdrowotnymi. Niestety, często jest to związane z bezkrytycznym entuzjazmem, przypisywaniem niepotwierdzonej skuteczności czy stawianiem leku roślinnego w opozycji do leku syntetycznego. W monografii „Lek pochodzenia naturalnego” uwzględniono najnowsze dane naukowe dotyczące składu, mechanizmów działania roślin leczniczych i podano informacje na temat badań klinicznych, które potwierdzają lub negują skuteczność poszczególnych preparatów roślinnych.
Więcej aktualnych informacji znajdziesz na stronie głównej GazetaSenior.pl
Książka jest skierowana do szerokiego odbiorcy zainteresowanego lekiem roślinnym, ale stanowi źródło najnowszej wiedzy dla studentów farmacji realizujących kurs farmakognozji i leku pochodzenia naturalnego, dla studentów medycyny oraz dla przedstawicieli zawodów medycznych.
Przyjrzyjmy się, jakie leki pochodzenia roślinnego są pomocne w leczeniu niewydolności krążenia, która częściej dotyka seniorów.
Roślinne produkty lecznicze stosowane w niewydolności mięśnia sercowego
Niewydolność mięśnia sercowego, zwana także niewydolnością krążenia, jest to stan, w którym (bez względu na przyczynę) następuje zmniejszenie objętości wyrzutowej serca, co powoduje, że serce nie jest w stanie dostarczyć wystarczającej ilości krwi. Prowadzi to do zaburzeń zaopatrzenia narządów i tkanek w tlen i składniki odżywcze, upośledzając tym samym ich funkcje. Niewydolność serca może mieć postać niewydolności lewo- lub prawokomorowej oraz charakter ostry lub przewlekły. Najczęstszą postacią niewydolności serca jest niewydolność przewlekła, nazywana także niewydolnością zastoinową (chronic heart failure).
Zgodnie z wytycznymi ESC (European Society of Cardiology) niewydolność serca to zespół typowych objawów podmiotowych (tj. duszność, obrzęki kończyn dolnych, obniżenie tolerancji wysiłku), którym mogą towarzyszyć odchylenia w badaniu przedmiotowym (takie jak poszerzenie żył szyjnych, trzeszczenia nad płucami, obrzęki obwodowe), spowodowane zaburzeniami w budowie i/lub czynności serca. W konsekwencji powodują one zmniejszony rzut serca i/lub zwiększone ciśnienie wewnątrzsercowe w spoczynku bądź w trakcie wysiłku.
Obecna definicja niewydolności serca według wytycznych ESC obejmuje tylko te etapy choroby, w których jest ona jawna klinicznie. Bywa, że przed wystąpieniem objawów klinicznych można stwierdzić bezobjawowe nieprawidłowości budowy lub czynności serca (skurczową lub rozkurczową dysfunkcję lewej komory), będące prekursorami jawnej klinicznie choroby.
Niewydolność serca jest schorzeniem, które w zależności od przyjętej definicji dotyczy 1–2% dorosłej populacji w krajach rozwiniętych, przy czym odsetek ten rośnie wraz z wiekiem ‒ w grupie powyżej 70. roku życia obejmuje nawet ponad 10% populacji. Z kolei wśród osób powyżej 65. roku, którzy zgłaszają się do lekarza z powodu duszności wysiłkowej, aż 1⁄6 ma nierozpoznaną niewydolność serca. Zgodnie z wytycznymi ESC cele leczenia pacjentów z niewydolnością serca obejmują: poprawę ich stanu klinicznego, wydolności wysiłkowej i jakości życia, a także zapobieganie hospitalizacjom oraz zmniejszenie śmiertelności całkowitej. Podstawą farmakoterapii niewydolności serca według ESC są obecnie:
- inhibitory konwertazy angiotensyny (angiotensin-converting enzyme inhibitors,
ACEI); - blokery receptorów β-adrenergicznych (leki β-adrenolityczne);
- antagoniści aldosteronu;
- leki moczopędne;
- blokery receptorów angiotensyny [sartany (angiotensin receptor blockers, ARB)];
- glikozydy nasercowe.
Podstawą leczenia niewydolności serca są leki syntetyczne bądź w przypadku glikozydów nasercowych ‒ izolowane pojedyncze substancje i ich półsyntetyczne pochodne (digoksyna, metylodigoksyna, acetylodigoksyna, digitoksyna, strofantyna K – ouabaina).
Ze względu na niski indeks terapeutyczny znaczenie glikozydów kardenolidowych w terapii niewydolności serca spadło, niemniej są one wciąż stosowane w przypadku objawów niewydolności opornych na leczenie.
Glikozydy nasercowe, a zwłaszcza digoksynę, stosuje się: (1) u objawowych pacjentów z rytmem zatokowym, mimo leczenia wyżej wymienionymi lekami, w celu zmniejszenia ryzyka hospitalizacji; (2) u pacjentów w I–III klasie według NYHA, u których częstość rytmu pozostaje wysoka mimo leczenia blokerami receptorów β-adrenergicznych lub nie są one tolerowane albo są przeciwwskazane.
Digoksyna powinna być zawsze przepisywana pod nadzorem specjalisty. Uwzględniając jej dystrybucję i klirens, szczególną ostrożność należy zachować u kobiet, pacjentów w wieku podeszłym oraz u osób z upośledzoną czynnością nerek. U tych ostatnich powinna być preferowana digitoksyna.
Farmakopea Polska (i Farmakopea Europejska) zawierają jedną substancję roślinną zawierającą glikozydy kardenolidowe: Digitalis purpureae folium – liść naparstnicy purpurowej, jednak jego zastosowanie lecznicze jest bardzo ograniczone. Służy on także do otrzymywania pojedynczej substancji – digitoksyny. W lecznictwie wykorzystuje się także niefarmakopealne ziele konwalii (Convallariae majalis herba) oraz ‒ w znacznie mniejszym stopniu ‒ ziele miłka wiosennego (Adonidis vernalis herba).
Fitoterapia przewlekłej niewydolności serca ma ograniczone znaczenie i jest stosowana wyłącznie w łagodnych stanach (klasa I–II wg NYHA), zwykle u osób starszych, w celu poprawy samopoczucia i łagodzenia objawów.
Podaje się głównie preparaty galenowe (wyciągi, nalewki), częściej stosowane są preparaty z kwiatostanu i owoców głogu (Crataegi folium cum florae, Crataegi fructus).
Preparaty głogu charakteryzuje unikalny mechanizm działania przy jednoczesnym braku działań toksycznych (w odróżnieniu od glikozydów kardenolidowych).
Fragment publikacji „Lek pochodzenia naturalnego” pod redakcją prof. dr hab. n. farm. Anny Kiss publikujemy dzięki uprzejmości Wydawnictwa PZWL.
Artykuł partnerski
Może Cię również zainteresować publikacja „Fitoterapia i leki roślinne w geriatrii”:
Czy zioła zastąpią chemiczne leki? FITOTERAPIA i LEKI ROŚLINNE w geriatrii
Artykuł Partnerski