![Ubezwłasnowolnienie osoby starszej [wniosek, niezbędne dokumenty, koszty]](https://www.gazetasenior.pl/wp-content/uploads/2023/05/AdobeStock_69707901.jpeg.webp)
Ubezwłasnowolnienie osoby starszej [wniosek, niezbędne dokumenty, koszty]
Ubezwłasnowolnienie jest formą zadbania o osobę starszą, choć nie tylko, która z uwagi na swój stan zdrowia nie powinna zajmować się swoimi sprawami.
Wyjaśniamy, czym jest instytucja ubezwłanowolenienia? Kiedy można skorzystać z tego rozwiązania? Ile kosztuje sprawa o ubezwłanowolnienie? Jakie dokumenty należy złożyć? I kiedy wniosek przepadnie w sądzie?
Artykuł powstał dzięki notariuszom z Izby Notarialnej we Wrocławiu.
Więcej aktualnych informacji znajdziesz na stronie głównej GazetaSenior.pl
Spis Treści
Ubezwłasnowolnienie
Każdy człowiek już od urodzenia ma zdolność prawną. Zdolność do czynności, czyli działań prawnych to możliwość zawierania np. umów sprzedaży, najmu, pożyczki. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskujemy wraz z ukończeniem 18 lat lub zawarciem małżeństwa. Osoby, które nie ukończyły lat 13, nie mają zdolności do czynności prawnych i nie mogą zostać ubezwłanowolnione.
Ubezwłasnowolnienie polega na pozbawieniu osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia nie wchodzi w grę w stosunku do osoby, która nie ukończyła lat 13, gdyż taka osoba nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych. Celem instytucji ubezwłasnowolnienia jest ochrona nie tylko praw majątkowych danej osoby, lecz także jej praw niemajątkowych np. umożliwia poddanie danej osoby leczeniu.
Ubezwłasnowolnienie jest instytucją powołaną w wyłącznym interesie osoby chorej, która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem albo potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw życia codziennego. Podstawą ubezwłasnowolnienia nie może być – sam przez się – zarzut marnotrawstwa, o ile nie łączy się on z chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi.
Ubezwłasnowolnienie jest tak daleko idącą ingerencją w sferę praw i wolności człowieka, że stosowane powinno być wyjątkowo, w wypadkach, gdy nie ma możliwości ochrony osoby chorej lub z upośledzeniem w inny sposób.
Podkreślić należy, że ubezwłasnowolnienie nie służy dobru wnoszącego o ubezwłasnowolnienie i jego rodziny.
Ubezwłasnowolnienie [powody]
Osoba może być ubezwłasnowolniona, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem lub potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Przez chorobę psychiczną rozumie się zaburzenie psychiczne, pijaństwo – jako chorobę alkoholową, a narkomanię – jako uzależnienie od środków psychoaktywnych.
Wskazane przyczyny zaburzeń psychicznych mają charakter przykładowy, zatem mogą być wywołane także z innych przyczyn. Natomiast naganne postępowanie osoby niewynikające z zaburzeń psychicznych nie może być podstawą ubezwłasnowolnienia. Podkreślenia wymaga, że podstawą ubezwłasnowolnienia może stać się jedynie choroba psychiczna, a nie jakakolwiek choroba. Z kolei pijaństwo, dopiero gdy nabierze charakteru zaburzeń psychicznych. Inna ułomność osoby, niezależnie od tego, co jest jej przyczyną, nie daje podstaw do ubezwłasnowolnienia.
W przypadku ogólnego niedołęstwa wywołanego starością należy zastanawiać się raczej nad potrzebą ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej niż nad potrzebą ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie częściowe oraz całkowite
Ubezwłasnowolnienie całkowite
W przypadku, gdy dolegliwościom zdrowotnym towarzyszy niemożność kierowania swoim postępowaniem, to uzasadnionym będzie wniesienie wniosku o ubezwłasnowolnienie całkowite, co wiąże się z ustanowieniem opiekuna.
Ubezwłasnowolnienie całkowite służy w interesie osoby chorej, która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Chorobie psychicznej lub innego rodzaju zaburzeniu psychicznemu musi towarzyszyć powiązana z nimi niemożność kierowania postępowaniem.
Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską (dot. dzieci). W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego Sąd Rejonowy przeprowadza postępowanie o ustanowienie opiekuna. Jeżeli wzgląd na dobro osoby pozostającej pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, to opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony w pierwszej kolejności jego małżonek, a w braku małżonka – osoba najbliższa.
Czynność dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie jest nieważna. Wyjątek stanowią umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. W takim przypadku umowa staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnie częściowe
Wnioskujący o ubezwłasnowolnienie w pierwszej kolejności winien zbadać, czy nie zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego tj. gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii (przykładowe wyliczenie) potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
W pierwszej kolejności należy rozważyć, czy wystarczającym będzie orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym. Częściowe ubezwłasnowolnienie znajduje uzasadnienie w przypadku ochrony praw majątkowych osoby, której dotyczy wniosek. Powodem wniesienia wniosku o ubezwłasnowolnienie częściowe będzie przeciwdziałanie np.
- zaciąganiu kolejnych nieuzasadnionych kredytów,
- dokonywaniu zakupów czy to w sklepie, czy na specjalnie przygotowanym spotkaniu (tzw. prezentacjach), gdzie są oferowane na raty bardzo drogie produkty,
o ile te czynności powodują utratę środków do życia. Okolicznością taką nie jest uszczuplanie majątku, o ile nie wpływa na bieżący poziom życia tej osoby.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może bez zgody kuratora zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi.
Postępowanie w sprawie ustanowienia kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo i powołania dla niej kuratora należy do właściwości Sądu Rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby ubezwłasnowolnionej częściowo. Postępowanie w tym przedmiocie wszczyna się dopiero po otrzymaniu z sądu, który orzekł ubezwłasnowolnienie, odpisu prawomocnego postanowienia o ubezwłasnowolnieniu częściowym.
Orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego może nastąpić tylko względem osoby pełnoletniej.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie winien mieć charakter ostateczny, czyli ogranicza się do przypadków, gdy nie ma innej możliwości ochrony uzasadnionych interesów danej osoby, a ograniczenie czy pozbawienie jej prawa do działań prawnych jest konieczne.
Gdzie złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy złożyć do Sądu Okręgowego, w którym osoba, której dotyczy wniosek, ma miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu w przypadku braku stałego miejsca zamieszkania.
Jeśli przebywa stale w szpitalu z dala od swojego miejsca zamieszkania, to wniosek należy złożyć do Sądu Okręgowego, w którym położony jest szpital.
Kto składa wniosek o ubezwłasnowolnienia
Wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą złożyć tylko określone osoby tj.
- małżonek,
- krewni w linii prostej (np. rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, prawnuki),
- rodzeństwo,
- przedstawiciel ustawowy w przypadku osoby niepełnoletniej,
- osoba, której wniosek dotyczy,
- Prokurator,
- Rzecznik Praw Obywatelskich.
W sprawie uczestniczy małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, nawet jeśli nie jest wnioskodawcą. W sprawie uczestniczy również prokurator, który ma zapewnić ochronę praw i wolności osoby, której wniosek dotyczy między innymi poprzez sprawdzenie, czy wniosek o ubezwłasnowolnienie nie został złożony w złej wierze.
Ubezwłasnowolnienie – niezbędne dokumenty
Do wniosku o ubezwłasnowolnienie koniecznym jest dołączenie zaświadczenia o istnieniu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Co do zasady bez ww. zaświadczenia nie zostanie przeprowadzone postępowanie, ponieważ sąd uzna, iż wnioskodawca nie uprawdopodobnił dokumentami, iż występują okoliczności wskazane w uzasadnieniu wniosku. Wyjątkowo sąd przeprowadzi postępowanie bez zaświadczenia np. jeżeli toczy się przed innym sądem sprawa o skierowanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie na przymusowe leczenie.
Ponadto do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć odpis skrócony aktu urodzenia (w oryginale), osoby, której dotyczy wniosek, odpis skrócony aktu małżeństwa (w oryginale), osoby, której dotyczy wniosek, o ile pozostaje w związku małżeńskim, a także odpisy aktów stanu cywilnego (w oryginałach), z których wynika, iż wnioskodawca jest osobą uprawnioną do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie — najczęściej jest to skrócony odpis aktu urodzenia wnioskodawcy.
Doradca tymczasowy — kto to jest?
Do czasu uzyskania orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu można wnieść o ustanowienie doradcy tymczasowego, którym w pierwszej kolejności będzie małżonek, krewny lub inna osoba bliska. Doradca tymczasowy pomaga osobie, której dotyczy wniosek w czynnościach przekraczających zwykły zarząd. Przykładowo, jeżeli sąd powoła doradcę do jej reprezentowania i zarządu, wówczas może on odwołać darowiznę dokonaną przez osobę, dla której został ustanowiony. Do doradcy tymczasowego stosuje się przepisy o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.
Doradca tymczasowy może zażądać wynagrodzenia za wykonywanie swojego zadania (aktualnie maksymalnie około 630,00 złotych miesięcznie). Wynagrodzenie jest wypłacane z majątku osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a gdy takiego nie posiada, to wynagrodzenie wypłaca osoba, która żądała ustanowienia doradcy tymczasowego.
Uzasadnienie wniosku o ubezwłasnowolnienie
W uzasadnieniu wniosku o ubezwłasnowolnienie należy opisać sytuację, z której wynika potrzeba ubezwłasnowolnienia. Do wniosku powinno się załączyć (także w formie kserokopii) m.in.
- posiadaną dokumentację medyczną lub wskazać placówki medyczne, w której taką dokumentację można uzyskać.
- można także wskazać świadków (świadkiem powinna osoba, która mówi o faktach zaobserwowanych przez siebie, a nie usłyszanych od innej osoby).
Jeśli wniosek o ubezwłasnowolnienie zawiera żądanie ustanowienia doradcy tymczasowego, to uzasadnienie wniosku powinno zawierać powody, dlaczego brak doradcy do czasu ukończenia postępowania spowoduje pogorszenie stanu zdrowia i/lub majątku osoby, której dotyczy wniosek wraz z dowodami. W piśmie można już wskazać z imienia i nazwiska kandydata na doradcę tymczasowego.
Ubezwłasnowilnienie. Opłaty i inne koszty
Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 100,00 złotych. Dowód opłaty (wniesionej przelewem na rachunek sądu lub w kasie) należy załączyć do wniosku.
W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie wnioskodawca dodatkowo poniesie koszty opinii biegłych (lekarzy sądowych i psychologów). O wysokości kosztów i potrzebie ich poniesienia sąd zawiadomi wnioskodawcę.
Wnioskodawca może wnosić o częściowe zwolnienie z kosztów np. kosztów opinii biegłych powyżej określonej kwoty. Wnioskodawca może także wnosić o całkowite zwolnienie z kosztów, jeżeli wykaże, że jego stan majątkowy nie pozwala na poniesienie żadnych kosztów.
Wniosek jako pismo procesowe musi spełniać określone wymogi formalne. Sądy udostępniają wzory pism procesowych wraz z komentarzami, co ułatwia przygotowanie wniosku.
Wniosek o Ubezwłasnowolnienie wzór do pobrania
Ubezwłasnowolnienie w rzeczeniach Sądu Najwyższego
Celem podsumowania kwestii ubezwłasnowielnienia zacytujmy fragment orzeczenia Sądu Najwyższego:
„W przypadku oceny zasadności ubezwłasnowolnienia wymagane jest istnienie przesłanki interesu publicznego oraz interesu osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, przy czym interes ten jest inaczej diagnozowany i oceniany w wypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, a inaczej w wypadku częściowego. Stosowanie przepisów o ubezwłasnowolnieniu wymaga jak najpełniejszego uwzględnienia woli osoby zainteresowanej, bowiem pierwszorzędne znaczenie ma w tym przypadku zapewnienie jej dobra i ochrony. To każdorazowo powinno uwzględniać stopień rozeznania tej osoby, przede wszystkim na podstawie ustalenia stopnia jej niepełnosprawności intelektualnej (o ile taka występuje) i jej skutków. Przy uwzględnieniu powyższych okoliczności konieczne jest respektowanie każdorazowo konstytucyjnej wartości pierwotnej, tj. godności człowieka (art. 30 Konstytucji RP), z której wynika nakaz tworzenia i stosowania prawa przez wszystkie organy władzy publicznej w zakresie ich kompetencji w taki sposób, by uwzględniać gwarancje stworzenia warunków właściwego funkcjonowania osoby w społeczeństwie oraz stworzenia jej możliwości samorealizacji, tj. wolnego rozwoju własnej osobowości”, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2021 r. (V CSKP 235/21).
Jeśli interesują Cię podobne tematy, zapisz się do Newslettera Gazety Senior Zapisz się do Newslettera
Zobacz również:
Jak napisać testament? Przykłady i Wzory. Kompleksowy poradnik 2023
Notariusze za jedno ze swoich zadań uznają edukowanie obywateli w zakresie dziedzin prawa i czynności notarialnych, które należą do ich kompetencji. W ramach podejmowanych działań edukacyjnych Krajowa Rada Notarialna wraz z izbami notarialnymi od 2010 r. prowadzi akcję pn. Dzień Otwarty Notariatu. Tego dnia notariusze w całym kraju bezpłatnie udzielają informacji prawnych. Od 2015 r. prowadzą akcję dedykowaną seniorom pn. Bezpłatny wykład notariusza na uniwersytecie trzeciego wieku. Od 2021 r. do katalogu działań podnoszących świadomość prawną najstarszych obywateli dołączył cykl artykułów pn. Masz do tego prawo, publikowanych na łamach "Gazety Senior".
- RENTA WDOWIA a wspólność małżeńska, wspólność ustawowa, rozdzielność majątkowa, separacja, rozwód - 17 października, 2024
- Zadatek kontra zaliczka: kluczowe różnice i przykłady - 4 lipca, 2024
- Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego [nowe przepisy na przykładach] - 10 czerwca, 2024